دلارام نیکدل
وکیل پایه یک دادگستری و عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان
شاید بتوان گفت در سالهای نه چندان دور تنبیه بدنی و خشونت در مدرسه های ایران امری رایج و حتی عادی بود و بعضاً خانواده ها با تنبیه دانش آموزان توسط معلمان توافق داشتند و این امر موجب ریشه دواندن این مسئله در نظام آموزشی کشور شد و شاید بتوان گفت که تلخ ترین بخش نظام آموزشی ما را تشکیل داد ؛ تا اینکه شدت و حدت و آثار زیانبار و تجربه های تلخ که گاهی منجر به صدمه شدید بدنی و حتی فوت دانش آموز شده بود ، باعث شد تا آموزش و پرورش تنبیه بدنی در مدارس را منع کند و با متخلفان برخورد نماید.متاسفانه در ماه های اخیر شاهد اتفاقات ناگواری ناشی از تنبیه بدنی کودکان در مدارس بودیم که شاید بتوان گفت برای افکار عمومی دردناک و برای نظام آموزشی کشور موجب شرمساری ست و لازم است که با مسببان آن برخورد جدی صورت گیرد.علی رغم تلاش مسئولان برای حذف این پدیده ، باید دانست ریشه کن کردن آن به آسانی میسر نیست و ابعاد این مقوله نیز صرفاً به تنبیه جسمی خلاصه نمی شود بلکه تحقیر و توهین نیز روی دیگر این ماجراست.اگرچه این معضل در کلان شهرها نیز مشاهده می گردد اما در مناطق محروم شیوع بیشتری دارد و فراوانی آن در بین مردان فرهنگی بیش از زنان فرهنگی ست.شایان ذکر است که درصد بسیار کمی از این فجایع به عرصه رسانه های کشور راه یافته و منجر به برخورد با فرد خاطی شده است ، هرچند که همان برخورد نیز آن قدر قاطع نبوده که بتواند موجبات حذف این مسئله را ایجاد نماید.
شگفتی در این است که با شکل گیری سیستم آموزشی نوین در سطح بین الملل که عمدتاً بر نظام تشویق بنا شده هنوز مدیران و معلمان ما نمی دانند یا فراموش می کنند که وظیفه ایشان تعلیم و تربیت دانش آموز است و هیچ کس حق تنبیه بدنی و تخفیف شخصیتی کودکان را ندارد.نباید از نظر دور داشت که رفتار پرخاشگرایانه معلم و مدیر ، الگوی رفتاری دانش آموز را شکل خواهد داد و در ایجاد حالت تهاجمی در شخصیت کودکان تاثیرات چشمگیری به دنبال خواهد داشت.
در فصل 5 و 6 آیین نامه آموزش و پرورش که به بحث مسایل انظباطی و تشویقی اختصاص دارد ، طی مواد 68 تا 85 به موضوع تنبیه بدنی پرداخته شده و در ماده 76 آن درباره ممنوعیت تنبیه خصوصاً در دوران دبستان به شدت تذکر داده شده است.
تنبیه بدنی در مدارس غیرقانونی و واجد عنوان مجرمانه است و از سوی دیگر نوعی تخلف اداری نیز محسوب خواهد شد. مطابق قانون حمایت از کودکان و نوجوانان ، تنبیه بدنی جرم عمومی است و براساس همین قانون نیز با تنبیه بدنی در نظام آموزشی برخورد خواهد شد.از طرف دیگر نه تنها تنبیه بدنی ، بلکه فحاشی به دانش آموز نیز جرم محسوب شده و معلم یا مدیر خاطی مورد تعقیب قانونی قرار خواهند گرفت.فحاشی نوعی توهین محسوب می شود که موجب تحقیر و تخفیف شخصیت کودک می گردد و اگر با اعلام به مدیر ، وی به این موضوع رسیدگی نکند ، ابلاغ مدیریت او لغو خواهد شد.
ماده 77 آیین نامه اجرایی مدارس نیز هرگونه تنبیه از قبیل اهانت ، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه را ممنوع اعلام کرده است؛ البته در میزان بازدارندگی این آیین نامه جای تامل و بحث وجود دارد.
در نظام آموزشی کشور ، بررسی تخلفات دارای مراتبی است که عمدتاً با طرح اتهام آغاز می گردد. بدین شکل که در هیات تخلفات اداری به بحث تنبیه بدنی یا توهین رسیدگی می شود و اگر تخلف شخص اثبات شود ، ابتدائاً به متخلف تذکر شفاهی یا کتبی داده می شود و در مراحل بعد در صورت تکرار منجر به درج در پرونده و نهایتاً اخراج از آموزش و پرورش خواهد شد.
اما صرف نظر از روند گفته شده که بر اساس تخلف اداری ، تخلفات فرد خاطی را مورد رسیدگی قرار می دهد ، آسیب جسمی و روحی کودک ، کودک آزاری محسوب شده و طبق قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مشمول عنوان مجرمانه بوده و هرشخصی می تواند علیه آن طرح شکایت و اقامه دعوی نماید.
گذشته از آنچه که در مورد برخورد قانونی با متخلفین در نظام آموزشی کشور بیان شد ، گسترش روز افزون موضوع کودک آزاری خصوصاً در مدارس ،فعالین حوزه حقوق کودک را به فکر یافتن راهکاری اساسی برای جلوگیری از این مسئله می اندازد که در پاره ای از این موارد طرح راهکارهای جدید با ایرادتی مواجه می گردد.به عنوان نمونه برخی معتقدند فقه اسلام تنبیه و تادیب را مجاز دانسته است ، پس وضع قوانین جدید جهت جلوگیری از این موضوع با احکام شریعت مغایرت دارد.لازم به توضیح است در فقه اسلامی تنبیه بدنی بر مبنای اصولی مجاز دانسته شده که می توان به معروف، مصلحت، احسان و عدم ضرر ، اشاره کرد .نباید فراموش کرد آنچه که در فقه با عنوان تنبیه و تادیب از آن نام برده شده است ، اگرچه بار معنایی مثبتی دارد اما به همان اندازه می تواند مبنای سوء استفاده و سوء تعبیر قرار گیرد ، لذا ضروری ست که آزارهای جسمی و روحی که به نام و در قالب تنبیه و تادیب صورت می گیرند از ضمانت اجرای محکمی برخوردار باشند و حدود آن کاملا مشخص گردد تا راه بر سوء استفاده های احتمالی بسته شود و شاهد فجایع بزرگتری در سطح جامعه و به الاخص در نظام آموزشی کشور نباشیم.
فراموش نکنیم زندگی آرام و عاری از هرگونه خشونت حق همه کودکان است و حتی استفاده از خشونت های خفیف برای تربیت آنها ممکن است تاثیرات جبران ناپذیری بر کودک و روان او وارد آورد.
درج شده در روزنامه مردم امروز 22/10/93