اختصاصي نشريه سپهر عدالت
گزارش از ناصر صمدی*** پژوهشگر حقوق بین الملل
در ساده ترین حالت، دولتی که مسوولیت خود در قبال حادثه را پذیرفته است، انتظار می رود بدون ابهام و با صراحت، از دولت زیان دیده عذر خواهی نماید.در چنین حالتی دولتی که عذر خواهی خود را به صورت رسمی اعلام نموده است،در حقیقت مسوولیت حقوقی حادثه را پذیرفته است.
عذرخواهی متقابل روسای جمهور صربستان و کرواسی در سال 2003( بدلیل فجایعی که در فواصل سالهای 1991-1995 در جنگی که منجربه تجزیه یوگسلاوی شد) را می توان عذر خواهی بدون قید و شرط و کامل دانست.رئیس جمهور صربستان، مارویچ در اعلامیه اش اینگونه تصریح کرد:من بعنوان رئیس جمهور صربستان قصد دارم از تمامی شهروندان کرواسی بدلیل خسارت هایی که در طول جنگ از سوی شهروندان صربستان بر آنها تحمیل شده است عذر خواهی نمایم.در پاسخ به این عذر خواهی رئیس جمهور کرواسی نیز اعلام کرد: من نیز بعنوان رئیس جمهور کرواسی از تمام خسارت ها و آسیب های غیر قانونی که در طول جنگ از سوی مردم کرواسی بر علیه مردم صربستان تحمیل شده است عذر خواهی می کنم.
عنصر اساسی در عذر خواهی بدون قید و شرط(عذر خواهی مطلق) این است که این نوع عذر خواهی صراحتاً در قبال حادثه و رویدادی مشخص اعلام می گردد.عذر خواهی در قبال یک حادثه، تنها ابراز تاسف از اینکه چرا آن حادثه اتفاق افتاده است، نیست؛ بلکه اقرار به این موضوع است که حادثه ای روی داده و مسوولیت آن متوجه دولت مسبب حادثه است. در اغلب موارد،عذر خواهی در قبال یک حادثه ای، صرفاً به منزله همدردی با دولت زیان دیده است.در اینصورت اعلام عذر خواهی به معنی پذیرش مسئوولیت حقوقی از سوی دولت عذر خواهی کننده نیست.احساس تاسف و همدردی با فردی که دچار خسران شده است، به هیچ وجه به این مفهوم نیست که تمامی مسوولیت های حادثه بر عهده فرد عذر خواهی کننده است. در عالم واقع نیز به وفور شاهد بوده ایم که افراد در مقابل حوادث و رویداد های متعدد از یکدیگر عذر خواهی کرده و با همدیگر احساس همدردی می نمایند؛ ولی این عذر خواهی و همدردی هرگز به معنی پذیرش مسوولیت حادثه از سوی فرد عذر خواهی کننده نیست.اینکه در قبال یک حادثه کیفیت و نوع عذر خواهی چگونه باید باشد،به ابعاد و گستردگی حادثه روی داده بستگی دارد.
زمانی که کشتی متعلق به یک دولت علی رغم حضور کشتی های دولت دیگر در مجاورت آن دچار سانحه شده و غرق می شود ،عذر خواهی از دولت سانحه دیده می تواند به طرق گوناگونی بعمل آید.
غرق شدن کشتی مزبور الزاماً به این مفهوم نیست که کشتی های دولت دیگر موجب بروز سانحه بوده اند,چرا که غرق شدن کشتی ممکن است به دلایلی همچون برخورد با صخره،یا پوسیدگی بدنه کشتی و یا وجود شکافی در بدنه آن باشد.حادثه ای اینچنینی، طرق متعددی را برای عذر خواهی پیش روی دولتی که کشتی های آن در مجاورت کشتی غرق شده بوده اند، قرار می دهد. ضمن احتمال پذیرش مستقیم مسوولیت حقوقی غرق شدن کشتی از سوی دولت عذر خواهی کننده،عمل دولت موخر می تواند صرفاً اظهار همدردی با قربانیان حادثه تلقی شود.با اینکه اعلام عذر خواهی به طریقه فوق، می تواند راه را برای تبادل نظرات دیپلماتیک مفتوح نماید؛ ولی چنین عذر خواهی به طور کلی با پذیرش مسئوولیت حقوقی حادثه از سوی دولت عذر خواهی کننده متفاوت است.
دولتی که خود را به دلیل وقوع حادثه ای مستحق عذر خواهی می داند، انتظار دارد دولت متخلف به صراحت اعلام نماید که «در قبال» فلان حادثة مشخص متاسف بوده و عذر خواهی می نماید. استفاده از واژگانی همچون «عذرخواهی برای» و «عذر خواهی به خاطر» ، از سوی دولت متجاوز، ،دارای مفهوم واحدی بوده و به طور ضمنی مسئوولیت حقوقی دولت متخلف را در پی دارد.«اظهار تاسف» ،«افسوس» و یا« محکومیت » حادثه و یا تجاوز، اغلب برای دولت زیان دیده رضایت بخش نیست.اظهار تاسف با عذر خواهی، بعضاً دارای شباهت های زیادی هستند و به طور مشخص این دو واژه است که بیشترین ارتباط و قرابت معنایی را با یکدیگر دارند. در سال 1998زمانی که امپراطور ژاپن آکیهیتو به دلیل کشتارهای وحشاینه در طول جنگ جهانی دوم اظهار تاسف کرد،این اظهار تاسف مترادف با عذر خواهی تلقی نشد.اظهار تاسف از سوی وی، به منزله اعلام عذر خواهی به خاطر سبعیت های اعمال شده از سوی دولت ژاپن در طول جنگ جهانی دوم نبود. این اظهار تاسف می توانست تاسف از وحشیگری های سایر دولت ها نیز تفسیر شود.