ایران /فرناز قلعه‌دار: اداره معاضدت کانون وکلای دادگستری که از سال ۱۳۱۶ راه‌اندازی شد یکی از زیرمجموعه‌های کانون وکلاست که با هدف کمک به طرفین محروم و بی‌بضاعت پرونده‌های قضایی تشکیل شد.
از این رو اقشار کم درآمد که توانایی مالی کافی برای استخدام وکیل و برخورداری از مساعدت و راهنمایی آنها را در پرونده‌های قضایی ندارند می‌توانند با مراجعه به این اداره از حق برخورداری از وکیل رایگان بهره‌مند شوند. حال آن که این اداره با قدمتی در حدود ۷۵ سال متأسفانه به علت اطلاع‌رسانی ضعیف و ناآشنایی اغلب افراد جامعه با آن، تا چندی قبل کارکرد چندان قابل توجهی نداشته و به همین خاطر بسیاری از مراجعان دستگاه قضایی از دریافت خدمات وکیل رایگان محروم مانده‌اند. به منظور آشنایی مردم با فعالیت‌ها، خدمات و اهداف این اداره گفت‌وگویی با دکتر محمدرضا کامیار – رئیس اداره معاضدت کانون وکلای دادگستری مرکز – انجام دادیم که می‌خوانید.
به عنوان نخستین سؤال می‌خواستم بدانم معنی وکیل معاضدتی چیست و چه تفاوتی با وکیل تسخیری دارد؟
در ابتدا باید توضیح کوتاهی درباره داشتن وکیل در پرونده‌های قضایی بیان نمایم. در زمینه وکالت پرونده‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ کیفری و حقوقی.
از سوی دیگر در قانون اساسی کشور ما، داشتن وکیل حقی است که برای تمام مردم به رسمیت شناخته شده و همه افراد حق دارند در تمام دادگاه‌ها و مراجع قضایی وکیل داشته باشند. اما از آنجا که خدمات وکیل رایگان نیست و وکلا در قبال کاری که انجام می‌دهند حق‌الوکاله دریافت می‌کنند پس همه افراد ممکن است بضاعت پرداخت حق‌الوکاله و در نتیجه استخدام وکیل را نداشته باشند. حال سؤال اینجاست که تکلیف این افراد چیست؟ آیا به خاطر ناتوانی مالی باید از حق داشتن وکیل محروم بمانند؟
اینجاست که قانون به کمک آمده و حق داشتن وکیل رایگان را برای مردم قائل شده است. ضمن اینکه باید توجه داشت دو نوع وکیل رایگان داریم: 1-وکیل تسخیری که در زمینه پرونده‌های کیفری فعالیت می‌کند یعنی برای یکسری جرایم مهم و سنگینی همانند قتل و آدم‌ربایی و... که طبق قانون نیز باید چنین دادگاه‌هایی با حضور وکیل برگزار شود، اگر فرد توانایی مالی نداشت دادگاه وکیل تسخیری برایش تعیین می‌کند. طبق قانون برای جرایمی که مجازات سنگینی همچون قصاص و یا حبس‌های بالای 20 سال دارد دادگاه بدون حضور وکیل نمی‌تواند رسمیت پیدا کند بنابراین در این گونه موارد چنانچه فرد توانایی گرفتن وکیل را نداشته باشد دادگاه برای وی وکیل تسخیری تعیین می‌کند. در پرونده‌های کیفری که مجازات سبک دارند وکیل رایگان تعلق نمی‌گیرد. 2- وکیل معاضدتی: در پرونده‌های حقوقی مثل کلاهبرداری، طلاق و... اگر فرد توان مالی برای استخدام وکیل و پرداخت حق‌الوکاله نداشته باشد می‌تواند با مراجعه به اداره معاضدت وکیل رایگان بگیرد.
آیا هر شخصی که پرونده قضایی داشته باشد می‌تواند با مراجعه به اداره معاضدت تقاضای وکیل رایگان کند؟ ضمن اینکه شرایط دریافت وکیل رایگان چیست؟
خیر. برای این کار شروطی لازم است. 1- اثبات اینکه فرد بضاعت مالی برای گرفتن وکیل ندارد.
البته لازم به ذکر است تعیین بضاعت افراد در کشور ما کار دشواری است و ابزار دقیقی برای دستیابی به میزان دارایی افراد در دست نیست. با این حال قانون سه راه مشخص کرده است. نخست مجموعه دادگستری است. یعنی اگر کسی که به دادگستری مراجعه کرده و از پرداخت هزینه دادرسی ناتوان بوده و تقاضای اعسار داده باشد یک دلیل برای بی‌بضاعتی فرد تلقی می‌شود. پس اداره ما هم آن را می‌پذیرد. مرحله بعد گواهی چند شاهد است که با قسم یاد کردن به خداوند متعال تأیید می‌کنند فرد مورد نظر بضاعت مالی ندارد. مرحله آخر نیز وکیل تعیین شده است که با توجه به آشنایی با مشکلات موکل و بررسی وضعیت مالی‌اش تأیید می‌کند وی توانایی مالی ندارد.
2- موضوع دعوا با اساس باشد. این بدان معناست که وقتی فردی به اداره معاضدت مراجعه نموده و تقاضای وکیل می‌کند کارشناسان با بررسی پرونده‌اش مشخص می‌کنند آیا موضوع مورد اختلاف و طرح پرونده قضایی، پایه و اساس دارد یا خیر؛ چرا که برخی افراد مواردی را مطرح می‌کنند که به هیچ عنوان قابل دفاع و رسیدن به نتیجه نیست. در واقع فقط وقت تلف کردن و صرف هزینه و انرژی است. به عنوان مثال صاحبخانه‌ای که مستأجرش قرارداد یک ساله دارد نمی‌تواند قبل از موعد سررسید قرارداد، برای دریافت حکم تخلیه به دادگاه مراجعه کند چرا که طرح دعوای او سرانجامی نخواهد داشت. پس اداره معاضدت به اینگونه شکایت‌ها ترتیب اثر نداده و وکیلی هم اختصاص نمی‌دهد.
آیا وکـــلای معاضدتی حق‌الزحمه یا حق‌الوکاله‌ای دریافت می‌کنند؟ اگر دستمزدی می‌گیرند به چه میزان و از سوی چه کسی پرداخت می‌شود؟
حق‌الزحمه وکیل رایگان یا معاضدتی در دو شکل بررسی می‌شود: 1- در صورتی که پرونده به نفع موکل پایان یابد. 2- پرونده به ضرر موکل تمام شود.
در مورد نخست چنانچه پرونده به نفع موکل پایان پذیرد و به عبارتی وکیل برنده شود دادگاه فرد محکوم را به پرداخت حق‌الوکاله وکیل رایگان نیز محکوم می‌کند که حق‌الوکاله 5درصد از حکم صادره است. یعنی اگر فردی به پرداخت 20 میلیون تومان محکوم شود حق وکیل یک میلیون تومان خواهد شد که باید بپردازد. از این حق‌الوکاله دریافتی 20 درصد آن سهم کانون وکلا است. اما متأسفانه باید گفت در عمل اکثر این قبیل وکلا به حق‌الوکاله‌شان نمی‌رسند چرا که یا بسیاری از پرونده‌ها به علت آن که غیرمالی و خانوادگی است در مرحله رسیدگی و قبل از صدور حکم به سازش منجر می‌شود یا در پرونده‌هایی که حکم صادر می‌شود محکومان مدعی می‌شوند توانایی پرداخت این پول را ندارند.
اما در پرونده‌هایی که به ضرر موکل تمام شود هیچ حق‌الوکاله‌ای به وکیل تعلق نمی‌گیرد.
ظرفیت پذیرش اداره معاضدت چقدر است و چه پرونده‌هایی بیشتر مطرح است؟
متأسفانه هنوز بسیاری از مردم با وظایف و خدمات این اداره آشنایی ندارند که علت نیز اطلاع‌رسانی ناکافی است چرا که اطلاع‌رسانی در طول این سال‌ها به شکل لازم صورت نگرفته و مردم از حقوق مسلم خود برای تحقق عدالت که همانا بهره‌مندی از وکیل رایگان است بی‌اطلاع مانده‌اند.
اداره معاضدت کانون وکلا نیز در سال، توانایی خدمت‌رسانی به 30 هزار پرونده را دارد اما در حال حاضر تنها 3 هزار پرونده در این اداره مطرح می‌شود. وکلای ما نیز که همگی از وکلای پایه یک دادگستری هستند تمام وظایف یک وکیل شخصی را انجام می‌دهند تنها با این تفاوت که حق‌الوکاله از موکل خود نمی‌گیرند.
در حال حاضر نیز بیشترین مراجعات مربوط به دعاوی خانوادگی است که به طور معمول از هر 10 پرونده 7 پرونده مربوط به طلاق، مهریه و حضانت فرزند است.
آیا وکلای رایگان به همان میزان که در پرونده‌های غیررایگان تلاش می‌کنند برای احقاق حق افراد بی‌بضاعت نیز تلاش می‌کنند؟
خدمت کانون وکلا به مردم یک عمل انسان‌دوستانه است. برای بسیاری از وکلا، انگیزه‌های مادی، ملاک تلاش برای احقاق حق موکل نیست زیرا در برخی پرونده‌ها حتی شاهد بوده‌ایم که وکیل برای رفت و آمد، پول تمبر، هزینه کارشناس و سایر هزینه‌های دادرسی از جیب خود نیز خرج کرده و همه مخارجی که به عهده موکل بوده را پرداخته است بنابراین وکلا به وظیفه انسانی و شغلی خود پایبند بوده و تفاوتی در این زمینه قائل نمی‌شوند. هر چند که همیشه استثنا هم وجود دارد اما در بیشتر پرونده‌ها اصل بر حق‌طلبی و انسان‌دوستی است.
آیا حوزه فعالیت اداره معاضدت محدود به تهران است یا در شهرستان‌ها هم فعالیت دارد؟
این وظیفه کانون وکلاست که در حوزه فعالیت هر مرکز، اداره معاضدت نیز داشته باشند. کانون وکلا باید در هر استانی که 60 وکیل داشته باشد به شکل مستقل کانون وکلا راه‌اندازی کند.
در حال حاضر 22 کانون وکلای دادگستری مستقل داریم که این کانون‌ها موظف هستند در حوزه فعالیت خودشان وکیل معاضدتی به متقاضیان معرفی کنند اما متأسفانه این خدمات درحال حاضر تنها در استان‌های تهران، آذربایجان و فارس ارائه می‌شود و کانون وکلای مرکز یعنی استان تهران به استان‌های هرمزگان، سیستان، سمنان و یزد نیز خدمات می‌دهد. هر چند هنوز این خدمات سازمان یافته نیست و اداره مشخصی در این استان‌ها وجود ندارد. به عبارتی تقاضای درخواست وکیل از این استان‌ها به تهران می‌آید و پیگیری می‌شود.
آیا دستگاه قضا با وکلا همکاری لازم را دارد؟
یکی از مشکلات مهم و قابل بررسی کانون وکلا، همکاری نکردن برخی قضات و گاه سخت‌گیری‌های آنها در رسیدگی به پرونده‌هاست. وکلای معاضدتی ما رایگان هستند یعنی به دلیل این که حق‌الوکاله نمی‌گیرند درآمدی نیز از این قبیل پرونده‌ها ندارند. ما نیز با ارائه نامه‌ای به دادگاه این موضوع را تأیید می‌کنیم. اما متأسفانه در برخی موارد مشاهده می‌شود که قضات با اصرار بر پرداخت مالیات، باطل کردن تمبر و تحمیل سایر هزینه‌ها برای وکلا مشکلاتی ایجاد می‌کنند.
به عبارتی برخی قضات ما را به عنوان همکارشان تلقی نمی‌کنند.
از سوی دیگر وکلای ما هرروزه در اقدامی خیرخواهانه و اختیاری در مجتمع‌های قضایی حضور پیدا کرده و به مردم مشاوره می‌دهند که طبق قانون وظیفه‌ای در این باره ندارند. اما این اقدام را گامی در جهت کمک به مراجعه کنندگان و راهی برای کاهش اطاله دادرسی تلقی می‌کنند ولی متأسفانه از سوی مراجع قضایی هیچ امکانات مناسبی در اختیارشان قرار داده نمی‌شود و شأن وکلا را حفظ نمی‌کنند.
اختصاص اتاقی مناسب در شأن وکیل، در اختیار قرار دادن امکانات اولیه و رفتار توأم با احترام بدیهی‌ترین نکاتی است که باید رعایت شود اما متأسفانه همکاران ما از آنها محروم هستند.
آیا آماری از تعداد مراجعه‌کنندگان به این اداره وجود دارد؟
از آنجا که بنده به تازگی ریاست این اداره را پذیرفته‌ام آمار سه‌ماهه گذشته را جمع‌آوری کرده‌ایم. در این مدت حدود هزار و 800 نفر به اداره معاضدت مراجعه کرده‌اند که از این تعداد آمار مردان بیشتر از زنان بوده است. در این میان 350 نفر تقاضای تعیین وکیل داشتند و بقیه مربوط به درخواست مشاوره حقوقی بوده است. برای 150 پرونده نیز وکیل معرفی شده اما بقیه به علت تکمیل نشدن پرونده‌ها یا بی‌اساس بودن دعاوی تقاضایشان رد شده است.
در پایان بار دیگر یادآور می‌شوم وظیفه اصلی اداره معاضدت، تعیین وکیل برای نیازمندانی است که حق‌شان ضایع شده است و ما نمی‌خواهیم به خاطر ناتوانی مالی حق مسلم آنها که داشتن وکیل برای رسیدن به حق قانونی و انسانی است ضایع شود.
--------------------------------------------------------------------------------
در همین ارتباط:
مهم ترین خدمات اداره معاضدت کانون وکلا
طبق ماده 24 قانون وكالت مصوب 25 بهمن 1315 كساني كه قدرت پرداخت حق‌الوكاله ندارند از كانون وکلا تقاضاي معاضدت مي‌كنند و پس از اين كه شرايط‌شان احراز شد كار آغاز مي‌شود.
از آنجا كه اعتبار و حيثيت كانون وكلا تحت تأثير روش انجام وظيفه وكيل معاضدتي است بنابراين با حساسيت زيادي روند كار پيگيري مي‌شود.
طبق رويه موجود در اداره معاضدت، وكلا به شكل رايگان به مراجعه‌كنندگان مشاوره حقوقي مي‌دهند. اين كار يك حركت داوطلبانه و نيكوكارانه است. البته طبق آئين‌نامه مصوب سال 1317 از سوي وزير وقت عدليه، اين وزارتخانه مكلف شده بود به مراجعان دادگستري و ادارات ثبت اسناد مشاوره و راهنمايي حقوقي بدهد. براساس ماده يك آئين‌نامه نيز اجراي اين وظيفه از سوي وزارت عدليه به كانون وكلا محول شده است. اما از آنجا كه در سال 1331 كانون وكلا مستقل و وابستگي آن به وزارت عدليه منتفي شد به نظر مي‌رسد تكليف اداري مقرر در ماده يك آئين‌نامه نيز ساقط شده است. با اين حال كانون وكلا به منظور همكاري و برقراري روابط اداري نزديك و رعايت احترام مقام قضايي به موضوع مشاوره و ارشاد و معاضدت حقوقي به مردم اهميت داد و در حال حاضر اداره معاضدت به عنوان يكي از پايگاه‌هاي مهم مشاوره حقوقي به مردم به شكل رايگان خدمت‌رساني مي‌كند و وكلاي این اداره هر روزه در مجتمع‌هاي قضايي عدالت، مفتح، صدر، قدس، مدرس، بعثت، شهيد بهشتي و دادگاه خانواده يك و 2 در تهران به مردم مشاوره حقوقي و راهنمايي مي‌دهند.
به نقل از روزنامه ایران - شنبه ۲۷/۸/۱۳۹۱
برگرفته از وبسایت جاودان