محمد رضا کامیار - رئیس اداره معاضدت کانون وکلای دادگستری مرکز
بخش دوم: حرکت‌های جدید برای اهدافی بزرگ
اول- تشكيلات متناسب با ماموريتهاي اداره
اداره معاضدت قضایی در کنار فعالیت‌هایی که تا کنون انجام می‌داده است اقدامات دیگری هم باید انجام بدهد تا بتوان ادعا کرد اداره‌ای پویا ، فعال و مجری تمام اهداف و وظایفش است.
وظیفه اصلی اداره معاضدت تعیین وکیل معاضدتی برای نیازمندانی است که حق آنان ضایع شده است. به‌عبارتی کانون وکلا از طریق اداره معاضدت تولیت امر وکالت مردم بی‌بضاعت را بر عهده دارد. این تشكيلات با هدف حمایت از موکلان بی‌بضاعت طراحی شده است و به‌همین علت اداره معاضدت باید مصالح و منافع موکلان بی‌بضاعت را مدّ نظر داشته باشد.
اجرای تمام و کمال وظیفه اداره معاضدت زمانی است که وکیل معاضدتی مناسبی برای متقاضیان تعیین کند، اما این وظیفه زمانی کامل می‌شود که وکیل تعیینی به‌خوبی از حقوق موکل دفاع کند. اخلاق حرفه‌ای را رعایت کند و وظیفه او تحت‌الشعاع عامل «عدم دریافت حق الوکاله» قرار نگیرد. انتظار بجایی است که وکیل معاضدتی همانند پرونده‌هایی که بطور عادی از موکلان می‌پذیرد، با این گروه از موکلان هم برخورد و رفتار نماید و در جهت احقاق حق موکل خود تمام تلاشش را مبذول دارد.
برای تضمین این رفتار، آیین نامه قانون وکالت پیش‌بینی کرده که وکلا باید از روند پرونده به‌اداره معاضدت گزارش بدهند و همچنین حق دارند از اداره معاضدت تقاضای مشورت حقوقی بنمایند. این 2 امر، اولی از وظایف وکیل و دومی از حقوق او است، اما در اداره معاضدت برای پاسخگویی به‌سئوالات وکیل و دریافت گزارش از آنها سازمان ویژه‌ای طراحی نشده است. با بررسی هزار پرونده از موجودی ده هزار پرونده‌ای اداره معاضدت معلوم شد که 90% پرونده‌ها ناقص است؛ یعنی وکیل گزارش کار خود را به‌اداره اعلام نکرده است (گرچه در اکثر این موارد وکیل به‌وظیفه خود عمل کرده است، لکن اداره معاضدت از کم و کیف این امر بی‌اطلاع است).
براساس آیین نامه قانون وکالت وظیفه دیگر وکیل معاضدتی پرداخت سهم کانون از حق‌الوکاله دریافتی است. گرچه وصول حق‌الوکاله در اکثر پرونده‌های معاضدتی به‌نحوی غیر مقدور است، اما نظامی که بر اساس آن این امر محرز شود و در موردی که امکان وصول حق‌الوکاله موجود باشد و این امر مورد توجه و محاسبه و پیگیری قرار گیرد، در اداره معاضدت به چشم نمی‌خورد.
این وظایف و مأموریت‌های اداره معاضدت که بر اساس مواد 34 تا 49 آیین نامه قانون وکالت وضع شده است، نیازمند ایجاد تشکیلات متناسبی است.
1- نمودار سازماني
برای انجام وظایف مذکور که در حقیقت اجرای تمام و کمال وظایف قانونی اداره معاضدت است باید تشکیلاتی متناسب تدوین و تصویب کرد که امکان انجام وظایف به‌صورت سازمان یافته در اداره معاضدت فراهم شود و این امر به‌سلائق و ذوق شخصی رؤسای اداره معاضدت گره نخورد.
اين‌جانب براي اينكه وظايف اداره معاضدت بطور اصولي اصلاح و تكميل شود و بتوانيم به‌تمام ابعاد تكاليف خود توجه كنيم، اقدام به‌تهيه نمودار سازمانی براي اداره معاضدت نمودم. اين نمودار مي‌تواند براي اولين بار امور اداره را تحت نظام اداري درستي قرار دهد و اجراي درست آن موجب اطمينان از اجراي منظم و دقيق وظايف اداره مي‌باشد.
اينك توضيح مختصر نمودار سازماني جديد:
1-1 شعبه عرایض
اجرای وظیفه مذکور در مواد 34، 37، 38 و 41 آیین نامه قانون وکالت، به‌عهده شعبه عرایض می‌باشد. وظیفه این شعبه رسیدگی به‌تقاضای معاضدت و احراز شرایط ماده 24 قانون و 42 آیین نامه وکالت، تعیین نواقص تقاضا و دستور رفع نقص آن به‌دبیرخانه، اعلام عقیده راجع به‌پیشرفت دعوی و با اساس بودن آن، احراز عدم شرخری و قصد فریب یا سوء استفاده متقاضی، تعیین موضوع وکالت و رسیدگی به تقاضای وکیل در خصوص تعیین، اصلاح یا تغییر آن می‌باشد.
بايد در این دفتر چند نفر از وکلا تحت عنوان مستشار فعالیت کنند و دفتر تحت مدیریت يك معاون، اداره شود. معاون، امر ارجاع تقاضاها را به‌مستشاران شعبه انجام می دهد و نظریه مستشار را ملاحظه و اظهار نظر نهایی می‌نماید. در صورت حدوث اختلاف نظر موضوع جهت رفع اختلاف به‌نظر رئیس اداره معاضدت می‌رسد.
حتي‌الامكان مستشاران شعبه بايد از میان وکلای علاقه‌مند با سابقه لااقل 15 سال وکالت (یا قضاوت) انتخاب شوند.
2-1 شعبه قضایی
اجرای وظیفه مقرر در مواد 34 و ذیل ماده 41 آیین نامه قانون وکالت، به‌عهده شعبه قضایی است. وظیفه این شعبه تعیین وکیل برای متقاضی، تعیین میزان حق‌الوکاله، بررسی تقاضاهای استعفا، عزل، تغییر و سایر معاذیر و مسائل مربوط به‌وکیل انتخابی در انجام وظیفه و تعیین تکلیف آنها است.
شعبه قضایی توسط چند نفر مستشار اداره می‌شود.
مستشاران پس از بررسی موضوع دعوا و دلایل آن نسبت به‌درجه بندی دعوا از حیث میزان سادگی و پیچیدگی موضوع، اقدام و بر اساس نوبت که ممکن است مبتنی بر دسته‌بندی وکلا و علاقه‌مندی آنان باشد و همچنین حتی‌الامکان توجه به‌صلاحیت محلی مرجع صالح و تطبیق آن با محل اشتغال یا سکونت وکلای در نوبت، اقدام به‌تعیین وکیل مناسب می‌نمایند.
مستشاران شعبه همچنین در خصوص تقاضاهای مربوط به‌تغییر یا استعفاء یا سایر معاذیر وکلای انتخابی رسیدگی و اظهار عقیده می‌نمایند.
شعبه به‌تعداد مورد نیاز مستشار خواهد داشت که حتي‌الامكان بايد از میان وکلای با سابقه لااقل 15 سال وکالت (یا قضاوت) انتخاب شوند
3-1 واحد پیگیری پرونده
برای اجرای وظیفه مذکور در ماده 44 آیین نامه قانون وکالت، واحد پیگیری پرونده تشکیل می‌شود.
وظیفه این واحد کسب اطلاع از وکیل انتخابی راجع به‌جریان کار پرونده ارجاعی، اخذ اسناد و مدارک مربوطه (از قبیل دادخواست، لایحه، آرای صادره)، انجام مکاتبات لازم برای پیگیری موضوع ارجاعی و پاسخ به‌مراجعات موکلان معاضدتی می‌باشد.
چنانچه در نتیجه پیگیری پرونده‌ها ایراد یا تخلفی از سوی وکیل انتخابی احراز شود، واحد پیگیری سعی در رفع ایرادات از طریق مذاکره با وکیل و در صورت عدم حصول نتیجه یا ملاحظه تکرار، مراتب را جهت اطلاع و عنداللزوم ارجاع به‌دادسرای انتظامی به‌رئیس اداره منعکس می‌نماید.
هر پرونده پس از اینکه از سوی شعبه قضایی وکیل برای آن تعیین شد به‌این واحد ارسال و به‌عنوان پرونده جریانی جزء آمار موجودی واحد ثبت و پس از آنکه رأی قطعی آن از سوی وکیل انتخابی ارائه شد به‌عنوان پرونده مختومه تلقی و جهت وصول حق‌الوکاله به‌واحد محاسبات و وصول ارسال می‌شود.
پرونده‌های شعبه همگی دارای وقت نظارت می‌باشند و در وقت مقرر برای پیگیری تحت نظر مستشاران شعبه قرار می‌گیرند.
شعبه همه ماهه از پرونده‌های وارده، جریانی و مختومه آمار ارائه و به‌دفتر انفورماتیک ارسال می‌نماید
این دفتر تحت مدیریت معاون پیگیری و تعدادی وکیل با سابقه حداقل 5 سال وکالت که از خدمات تعدادی کارآموز علاقه‌مند برخوردارند، اداره می‌شود.
4-1 واحد محاسبات و وصول
برای اجرای وظیفه مقرر در ماده 43 آیین نامه قانون وکالت واحد محاسبات و وصول تشکیل می‌شود.
وظیفه این واحد بررسی موضوع وصول یا عدم وصول حق‌الوکاله توسط وکلای انتخابی در پرونده‌های ارجاعی و حسب مورد وصول سهم کانون از آنها می‌باشد.
همچنین وظیفه بررسی ادعای عدم وصول حق‌الوکاله وکلا و اظهار نظر در خصوص موضوع نیز جزو وظایف این معاونت است.
پرونده‌هایی که توسط واحد پیگیری مختومه شده است به‌این شعبه ارجاع می‌شود تا نسبت به‌وصول حق‌الوکاله و تکلیف سهم کانون رسیدگی و اقدام کند. این واحد همچنین در مورد اینکه حق الوکاله قانوناً قابل وصول نیست یا وکیل نتوانسته حق‌الوکاله را وصول کند و نهایتاً معافیت یا تکلیف وکیل نسبت به‌پرداخت حق الوکاله سهم کانون اظهارعقیده می‌کند.
اظهار نظرهای مستشاران به‌سرپرست واحد که معاون اداره است ارسال و نامبرده نسبت به‌گزارش واصله اظهار عقیده می‌نماید. در مواردی که نظریه‌ها دال بر عدم وصول حق‌الوکاله باشد یا وکیل معاف از پرداخت حق‌الوکاله بدلیل عدم وصول باشد موضوع جهت اتخاذ تصمیم نهایی به‌نظر رئیس اداره می‌رسد. پرونده‌های این شعبه همگی دارای وقت نظارت است که در این وقت تحت نظر قرار می‌گیرند. پرونده‌های این واحد زمانی که حق‌الوکاله سهم کانون به‌صندوق کانون واریز یا رئیس اداره با عدم امکان وصول حق‌الوکاله موافقت کند مختومه می‌شود.
شعبه همه ماهه آمار پرونده های وارده، جریانی و مختومه را به‌همراه تعداد پرونده‌هایی که امر پیگیری برای وصول آن در طول ماه انجام شده به‌اداره انفورماتیک ارسال می‌دارد.
این واحد تحت سرپرستی معاون و با همکاری تعدادی وکیل با سابقه 5 سال اداره می‌شود.
5-1 شعبه راهنمایی
تحقق مقررات آیین نامه دفتر راهنمایی مصوب سال 1317 و همکاری با قوه قضاییه در جهت رفع اطاله دادرسی به‌عهده شعبه راهنمایی است.
وظیفه اصلی شعبه راهنمایی ارائه مشاوره حقوقی است.شعبه توسط معاون و تعداد مورد نیاز مستشار که باید لااقل دارای 12 سال سابقه وکالت یا قضاوت باشند، اداره می‌شود.
این شعبه وظیفه مذکور را از طریق دفاتر زیر انجام می‌دهد.
5-1-1 دفتر مشاوره به مردم
در این دفتر به‌سئوالات حقوقی مراجعان پاسخ داده می‌شود. ابتدا نسبت به‌ارجاع تقاضاها پس از بررسی کلی سئوال و تعیین موضوع آن به‌احد از مستشاران که دارای تخصص راجع به‌سئوال باشد اقدام می‌شود
5-1-2 دفتر مشاوره از راه دور
برای تسهیل امکان استفاده از خدمات اداره معاضدت و بهره‌برداری از فن‌آوری‌های روز این دفتر تشکیل می‌شود. وظیفه این دفتر پاسخ به‌سئوالات تلفنی و اینترنتی و پستی و بطور کلی سئوالات غیر حضوری متقاضیان است.
این اداره دارای یک وکیل سرپرست که آشنا به‌امور کامپیوتر باشد و تعدادی وکیل علاقه‌مند تشکیل می‌شود. سئوالات واصله پس از بررسی توسط سرپرست برای تهیه پاسخ در اختیار وکیل مناسبی قرار داده می‌شود و پاسخ واصله به‌سئوال کننده منعکس می‌شود.
انجام امور اداری این دفتر می‌تواند توسط وکلا یا کارآموزان انجام شود، ولی پاسخ به‌سئوالات باید حتماً توسط وکیل مناسب به‌ا‌نتخاب سرپرست دفتر تهیه شود.
5-1-3 دفتر مشاوره به وکلا
در اجرای ماده 45 آیین نامه این دفتر تشکیل می‌شود و از جهت تناسب وظیفه با شعبه راهنمایی تحت نظر شعبه راهنمایی انجام وظیفه می‌نماید.
وظیفه این دفترمشورت دادن به‌وکلای انتخابی است.
مستشاران دفتر مشاوره به‌وکلا از میان وکلای با سابقه و علاقه‌مند که لااقل دارای 15 سال سابقه وکالت یا قضاوت باشند، انتخاب می‌شوند.
این دفتر تحت مدیریت 1 نفر وکیل سرپرست اداره می‌شود.
6-1 واحد مراکز مشاوره
ارائه مشاوره به‌متقاضیان و مراجعان در دفاتر خارج از محل مرکزی اداره (اعم از مراجع قضایی و غیر قضایی)، در مراكز مشاوره انجام مي‌شود. اين واحد با هدف ارتقاع سطح كمّي خدمات كانون علاوه بر مراکز قضایی، در مراكز عمومی، خیریه، مساجد و . . . نيز دفاتر مشاوره راه‌اندازي مي‌كند.
این واحد با استفاده از خدمات همکاران علاقمند وکیل بررسی‌های لازم در خصوص امکان راه‌اندازی یا گسترش دفاتر مشاوره را انجام و نظر نهایی خود را گزارش می‌کند.
7-1 واحد نظارت و ارزیابی
واحد نظارت و ارزیابی براي بررسي منظم تمامی شعبه‌ها ، واحدها ، دفاتر و مراکز مشاوره اداره معاضدت در مرکز و مراجع قضایی و سایر مراکز عمومی تحت نظر اداره معاضدت و ارزیابی خدمات آنان تشكيل مي‌شود.
این واحد تحت نظر یک معاون و تعدادی ناظر که همگی از وکلای با سابقه لااقل 5 سال می‌باشد، اداره می‌شود.
بازرسی ها باید به‌دو شیوه منظم و فوق‌العاده باشد و نتیجه هر بازرسی باید طی گزارش کتبی به‌معاونت ارسال شود.
هر گزارش بازرسی باید حاوی اظهار نظر در خصوص ایرادات، نقاط قوت و ضعف و راه‌های رفع ایرادات و تقویت امور اداره معاضدت باشد.
معاون در خصوص هر گزارش واصله و راه‌های مناسب برای اجرای نظر بازرس اظهار عقیده و جهت تصمیم نهایی به‌نظر رئیس اداره می‌رساند.
8-1 واحد استان ها
كانون وكلاي مركز علاوه بر حوزه جغرافيايي استان تهران، مسئول اداره امور مربوط به‌كانون وكلا در 4 استان ديگر هم مي‌باشد، اما در اين استانها و حتي شهرستان‌هاي استان تهران فعاليت اداره معاضدت بطور سازمان يافته و مرتبط با مركز وجود ندارد. اندكي از شهر ها در بعضي استانها البته فعال هستند اما اين فعاليتها پيوند سازماني با مركز ندارد و جزاير دور از سرزمين اصلي انگاشته مي شوند.
اين واحد براي راه اندازی دفاتر معاضدت و راهنمایی در شهرستان‌ها و استان های تابعه کانون مرکز و اجرای تمامی برنامه‌های اداره مرکزی در مراکز استانی با استفاده از سایر بخش‌های اداره مرکزی تشكيل مي‌شود.
این واحد برای هر استان یک سرپرست تعیین می‌کند تا سرپرست منتخب برنامه مناسب برای راه‌اندازی و فعال کردن دفتر معاضدت استان را تهیه و جهت تصویب ارائه دهد.
پس از تصویب برنامه، اجرای آن به‌عهده سرپرست استان است که با همکاری کلیه بخش‌های اداره معاضدت مرکز انجام خواهد شد.
تمامی شعب و واحدهای دایر در مرکز تحت نام «دفتر» در استانها نیز تشکیل و دارای همان وظایف می‌باشند.
9-1 شعبه دبیرخانه
برای اجرای مقررات مذکور در مواد 34، 36، 37، 39، 42، 43 و 49 آیین‌نامه قانون وکالت، شعبه دبیرخانه تشکیل می‌شود. وظیفه این شعبه ثبت تقاضاها و ارسال به‌شعبه عرایض، تنظیم فرم قرارداد وکالت و توزیع و ارسال آن، دریافت قرارداد حق‌الوکاله امضاء شده از وکیل معاضدتی، دریافت رسید وکالتنامه از وکیل منتخب، تنظیم و ارسال اخطاریه‌ها و اعلامیه‌ها و صدور ابلاغ وکلا است.
دبیرخانه دارای چند نفر کارمند یا کارآموز یا وکیل علاقمند می‌باشد که تحت ریاست سرپرست دبیرخانه فعالیت می‌کنند. این شعبه دارای دفتر آمار و انفورماتیک است که وظیفه آن تهیه آمار و اطلاعات مربوط به‌فعالیت‌های اداره، تهیه اسامی وکلا و سایر مشخصات آنها، (تخصص، تجربه، علاقه‌مندی، نشانی دفتر و منزل) و به‌روزرسانی اطلاعات مذکور است.
این دفتر متشکل از یک مسئول و چند نفر کارمند یا وکیل علاقمند به‌امور آمار و اطلاعات می باشد.
دوم- پیاده کردن تشکیلات تازه
با وجودی که اجرای تمام اهداف مذکور در تشکیلات جدید امری سخت و صعب‌الوصول است اما تا جایی که امکان اجرای این نظام فراهم شود باید در این راه تلاش کرد.
1- شعب پيگيري و محاسبات
در سه ماه گذشته بخش‌های فوری‌تر این تشکیلات به‌مرحله اجرا در آمده و شعبه پیگیری و شعبه محاسبات راه‌اندازی شده است.
در شعبه پیگیری تمام پرونده هایی که از تاریخ 26/4/1391 به‌وکیل معاضدتی ارجاع می شود، به‌عنوان موجودی شعبه پیگیری پرونده‌ها، به‌این شعبه ارجاع و وقت نظارت مناسب برای آن تعیین می‌شود و در اولین پیگیری که 2 هفته بعد از ارجاع پرونده می‌باشد، از وکیل تقاضای ارسال قرارداد وکالت امضاء شده می‌شود. آنگاه در وقت نظارت بعدی که سه ماه بعد است، از روند پرونده از جمله طرح دادخواست یا هر اقدام دیگر وکیل از وی پرسش می‌شود. نظارت بر پرونده تا مرحله صدور اجرائیه و اجرای حکم ادامه می‌یابد.
همچنین نسبت به پرونده‌های مربوط به‌سال های قبل نیز شعبه پیگیری در حال اقدام است. در این بخش از فعالیت قرار است تمام ده هزار پرونده موجود در اداره معاضدت (مربوط به‌سال 1385 تا حال) مورد بررسی قرار گیرد.
2- ساير بخشها
در كنار آغاز فعاليت 2 شعبه پيگيري و محاسبات ساير شعب و واحدها نيز بتدريج تشكيل شد. شعبه قضايي از شعبه عرايض تفكيك شد و از دو هفته پيش فعاليت خود را شروع كرده است.
اقداماتي براي اجراي طرح توسعه مراكز مشاوره اغاز شده و در حال تهيه فهرست وكلاي مناسب براي راه اندازي دفتر مشاوره به وكلا و وكلاي مرجع مي باشيم.
راه اندازي مشاوره از راه دور منوط به اختصاص فضاي مجازي در سايت كانون است كه قول مساعد مسئولان كانون را اخذ كرده ايم و براي راه اندازي و فعال كردن دفاتر معاضدت در شهرسانها نيز مقدماتي را فراهم كرده ايم.
3- پرونده مختومه در اداره معاضدت
در بايگاني اداره معاضدت نزديك به‌ده‌هزار پرونده از سال 1385 تا حال موجود است، لكن تكليف قطعي آنها مشخص نيست. در حقيقت سازمان حاكم بر اداره معاضدت به‌نحوي بوده كه براي اين پرونده‌ها پيگيري و بررسي جداگانه و نظام يافته اي انجام نمي‌شده است، در حالي كه به‌نظر می‌رسد پرونده‌های اداره معاضدت زمانی باید به‌بایگانی راکد منتقل شود که يكي از شقوق زير انجام شده باشد.
1- اخذ گزارش از وکیل (حاوی دادخواست، رأی بدوی و تجدید نظر و در صورتی که موکل محکوم‌له باشد کپی اجراییه) و اخذ حق‌الوکاله سهم کانون و در صورتی که وصول حق‌الوکاله غیر مقدور باشد، احراز این امر از سوی اداره معاضدت.
2- در مورد پرونده‌هایی که موکل محکوم علیه واقع شود، ارائه گزارش حاوی آراء بدوی و تجدید نظر .
در معنی فوق تنها تعداد بسیار اندکی از پرونده‌های اداره معاضدت حقیقتاً مختومه می‌باشد و برای مختومه کردن بقیه پرونده‌ها کار بسیار سخت و عظیمی در پیش است. با هدف رفع نقص از اين پرونده ها از طريق ارسال پيامك و انعكاس در سايت كانون تمام همكاران وكيل به ارائه گزارش پرونده هاي ارجاعي دعوت شدند و پيرو اين دعوت اقدامات ديگري هم به اجرا درخواهد آمد.
سخن پایانی
اداره معاضدت قضایی مکانی برای ارائه خدمات انسان دوستانه وکلا است. سبقت گرفتن در امور نیک از فضائل اخلاقی است و بسیاری از بزرگان دین، اخلاق، علم، هنر، سیاست و ... توصیه به‌چنین خدماتی نموده و آن را وظیفه اجتماعی دانسته‌اند.
در مواردی که اداره معاضدت وکیلی به‌متقاضی معرفی می‌کند نحوه عمل وکیل تاثیر شگرفی در نگاه متقاضی به‌نهاد وکالت دارد و در حقیقت وکیل معاضدتی اعتبار و حیثیت وکلای دیگر را هم تحت تاثیر نحوه عمل خود قرار می‌دهد.
همچنین هنگام ارائه مشاوره رایگان به‌مردم توسط همکاران، انگیزه‌های نوع‌دوستانه وکلا آشکار می‌شود ومردم بخوبی درک می‌کنند که خدماتی که در شرایط عادی باید به‌قیمتی گزاف از ان برخوردار شوند رایگان و با روی گشاده همراه با دلسوزی به‌انان ارائه می‌شود. این فعالیت‌ها تبلیغ عملی نهاد وکالت و حق‌طلبی و قانونگرایی وکلاست که پاسخ عملی به‌تحرکات نابخردانه گروهی فرصت‌طلب در تضعیف نهاد وکالت است.
مسلما انجام دقیق و کامل وظایف معاضدتی وکلا موجب بهبود نگاه جامعه و به‌تبع ان مسئولان حکومت به‌کانون وکلا است که جز با همکاری و همیاری وکلای عزیز دست یافتنی نیست.
امید است که با مساعدت شما همکاران عزیز در انجام وظایف قانونی اداره معاضدت و نهایتاً ارتقای جایگاه کانون نزد جامعه بیش از پیش موفق باشیم.
با اداي احترام به تمامي وكلاي ايثارگري كه براي ارائه خدمات رايگان به مردم وقت ، انرژي و حتي توان مالي خود را در طبق اخلاص گرفته اند .