علي اصغرشفیعی خورشیدی*
در مورد ازدواج بلوغ شرط است. بلوغ در پسران 15 سال تمام قمري و در دختران 9 سال تمام قمري است كه اين بلوغ، بلوغ جسمي و فيزيكي است كه هم قانون مدني و هم امام (س) در تحريرالوسيله اين سن را تأييد كرده‌اند. كسي كه به سن بلوغ رسيده مي‌تواند ازدواج كند اما در قانون مدني ما در يك ماده ديگري آمده است كه ازدواج قبل از 13 سال براي دختر و قبل از 15 سال برای پسر بدون اذن پدر ممنوع است.
ممكن است بعضي خانواده‌ها در ايران به خاطر فقر مالي و شرايط بد اقتصادي دختران و پسران خود را مجبور به ازدواج كنند كه اگر با اذن پدر و يا جد پدري اين كار صورت بگيرد و با توجه به سن بلوغ (كه 9 سال تمام براي دختران و 15 سال تمام براي پسران است) اين ازدواج صحيح و دفترخانه مجاز به ثبت اين عقد است. اما اين بلوغ از لحاظ جسمي و فيزيكي است ولي يك دختر 9 ساله و پسر 15 ساله از نظر رشد عقلي و شعور و روحي كامل شده است؟ آيا قادر است بار سنگين زندگي را به دوش بكشد؟ در زمان صدر اسلام اين ازدواج‌ها رواج داشت اما شرايط فعلي ما با شرايط صدر اسلام يكي است؟ در حال حاضر شرايط خيلي با شرايط زمان صدر اسلام متفاوت است. ممكن است كودك توسط پدر و يا جد پدري و قيم و در بعضي مواقع وصي و امين در معرض خطر قرار بگيرد. در ماده 646 قانون مجازات اسلامي گفته شده ازدواج دختر و پسر قبل از بلوغ جنبه كيفري دارد. در ماده(1043)قانون مجازات اسلامي آمده است:(نکاح دختر باکره اگرچه به سن بلوغ رسیده باشد موقوف به اجازه پدر یا جد پدری اوست) ولي در زمينه سن اختلافات زيادي بين حقوقدانان و فقها وجود دارد و بهتر است در رابطه با سن به نتيجه واحدي برسيم. دفاتر ازدواج و طلاق ملاكشان قانون مدنی است كه دختر 9 سال و پسر 15 سال را مي‌توانند با اذن پدر عقد واين ازدواج را ثبت كنند در اين زمينه از نظر قانوني فعلا منعي نداريم ولي بايد قوانين جديد براي سن ازدواج تصويب شود.
امادر مورد سن رشد متعاملين كه براي معامله و يا خريد و فروش بايد سن 18 سال تمام باشد و اگر كسي زير 18 سال بخواهد معامله كند بايد از دادگاه اجازه بگيرد. رشيدبودن در مورد ازدواج مطرح نيست بلكه در مورد ازدواج سن بلوغ را مطرح كرده‌اند و رشيده‌بودن در جرايم مطرح است. در قبل از انقلاب بر اساس قانون رشد متعاملين عقد در دفترخانه صورت مي‌گرفت و خيلي خوب بود و ازدواج‌هاي زير 18 سال را معمولا ثبت نمي‌كردند، زيرا قانونگذار سن رشد را 18 سال ملاك قرار داده بود، ولي رشد مسئله مهمي است. از نظر فقهي علمي و اجتماعي خيلي مهم است كه شخص بتواند به آن اندازه شعور رسيده باشد كه بتواند معناي ازدواج و مسئوليت را درك كند.
استاد دانشگاه و حقوقدان
روزنامه قانون 18/10/91