از سال 1360 به بعد در سند ازدواج شروطی به عنوان «شروط ضمن‌العقد» پیش‌بینی شد که سردفترداران مكلف شدند قبل از اجرای صیغه عقد آنها را برای زوجین قرائت كنند تا طرفین با آگاهی كامل شروط مورد قبول خود را امضا كنند. بر اساس قوانين مدنی، ازدواج یک عقد قانونی است که در آن حقوق و تکالیف متفاوتی به زن و مرد داده می‌شود. با امضای سند ازدواج، زن برخی از حقوق مدنی و معنوی خود همچون حق سفر، داشتن شغل، انتخاب محل زندگی و مسکن، ولایت بر فرزندان و جدایی از همسر (طلاق) را از دست می‌دهد و حقوق مادی همچون مهریه و نفقه را به دست می‌آوردکه در بسیاری از موارد دستیابی به این حقوق مادی هم با مشکل همراه است، برای رفع این نابرابری و برای اینکه یک تعادلی بین این حقوق و تکالیف برقرار شود می توانیم از شروط ضمن عقد استفاده کنیم، یعنی زن و شوهر یک سری مسائل مورد توافق خودشان را که قانون در مورد آنها ساکت است یا نظر قانون در آن زمینه مورد پذیرش آنها نیست در سند ازدواج به عنوان شروط ضمن عقد ثبت کنند. يك وكيل دادگستري در مورد ماهيت تبعي شروط ضمن عقد گفت: شروط ضمن عقد ماهیت حقوقی مستقلی نیستند بلکه ماهیت تبعی دارند و وابسته به عقد هستند. یعنی شروطی که فی‌مابين زوجين انجام مي‌گيرند و استقلالي از خودشان ندارند و در واقع تابع عقد نكاح هستند. (سند ازدواج كه زوجين آن را امضا مي‌كنند) كه با توجه به عقد، اعتبار و نافذبودن آن مشخص مي‌شود. عليرضا شرافتي در گفت‌وگوبا «قانون» افزود: چنانچه زوج و زوجه سند ازدواج را امضا نكنند فاقد اعتبار بوده و اگر شروطي به صورت لفظي في‌مابين زوج و زوجه باشد و در سند ازدواج تحرير نشود قابل اعتبارنبوده و لازم‌الاجرا و لازم‌الاتباع نيست. چنانچه بعد از عقد بين زوجين شروطي ايجاد شود،در صورتي كه توافق حاصله صورت بگيرد(مثلا زوجه درخواست سه‌دانگ از ملك زوج را داشته باشد) مي‌توان اين شروط را به صورت اقرارنامه تنظيم و آن را قانوني كرد. عاقد موظف است هنگام جاري‌كردن صيغه عقد شروط رابراي طرفين بازگو كند. شرافتي در ادامه گفت: سند نكاحيه شامل يك صفحه براي مشخصات زوج و يك صفحه براي مشخصات زوجه و يك صفحه مربوط به شهود و چند صفحه مربوط به شروط ضمن عقد است كه 12 شرط در خود عقدنامه قيد شده كه به امضاي زوجين مي‌رسد و عاقد موظف است هنگام جاري‌كردن صيغه عقد اين شروط رابراي طرفين بازگو مي‌كند. بعضي از اين شروط بدين شرح است. مثلا اگر زوج بدون هيچ دليلي به مدت 6 ماه ترك نفقه كند زوجه مي‌تواند به محاكم براي گرفتن طلاق خود مراجعه كند يا اگر زوج اعتياد به مواد مخدر داشته باشد ، از مواردي است كه زوجه اختيار دارد تقاضاي طلاق ‌بدهد. اين حقوقدان در مورد اينكه اگر زوج يا زوجه از ايفاي اين شروط سرباز زند تاكيد كرد: در صورت تخطي از شروط ضمن عقد، كه بايد به قاضي ثابت شود و به علت اينكه مشروط ‌له (كسي كه شروط به نفع اوست) در عسر و حرج شديد واقع شده قاضي مي‌تواند دادنامه عدم سازش را صادر كند. اگر هريك از زوجين برابر شروط ضمن عقد ايفاي تعهد نكنند قاضي محكمه مي‌تواند آنها را به‌واسطه عدم اجراي يكي از اين شروط درخواستشان را اجابت كند كه اين درخواست‌ها عبارتند از طلاق، حضانت بچه و....

شروط باطل، عقد را باطل مي‌كند

شرافتي در بيان اينكه چه شروطي را مي‌توان در سند نكاح قرار داد، گفت: شروطي كه بايد مشروع باشند، زوجين مي‌توانند در سندكه نكاحيه قيد كنند (البته بايد قادر به انجام آن شروط باشند) و اگر شروطي نامشروع باشد خلاف مقتضاي ذات يك شرط باشد، باطل است. شروطي كه باطل است به تبعيت از عقد، عقد را باطل مي‌كند چون شروط جايگاه حقوقي ندارند و به تبعيت از عقد هستند، پس عقد نيز باطل مي‌شود.

مرد هر زمان كه بخواهد مي‌تواند همسرش را طلاق دهد

اين وكيل در مورد حق طلاق گفت: ماده1133 قانون مدني صراحتا اعلام مي‌كند( طلاق حق مرد بوده و براي طرح دعوي طلاق نيازي به ارائه دليل از سوي وي نيست) يعني حق طلاق با مرد است و هر زماني كه بخواهد، مي‌تواند همسرش را طلاق دهد. خانم فقط در صورت تخطي همسرش از شروط ضمن عقد مي‌تواند دادخواست طلاق بدهد. اين حقوق‌دان در مورد شروط ضمن عقد كه به نفع خانم‌هاست يا آقايان، گفت: اين شروط اعتدالي و به نفع زوجين است و در صورت عدول هركدام، اين شروط به نفع ديگري است و اين شروط يك‌جانبه تحرير نشده است وحقوق هر دو طرف در اين شروط لحاظ شده است. شرافتي در خاتمه گفت: در روابط زوجين (مهريه، نفقه اعم از حال و معوقه، حضانت فرزندان، ملاقات فرزندان، جهيزيه، اجرت‌المثل ايام زندگي مشترك و طلاق و داوري) كه هركدام جايگاه خاصي دارد همه اينها جزو شروط ضمن عقد هستند و در مورد هر كدام به تفصيل جاي بحث دارد .

شروط ضمن عقد مانع قرار دادن مهريه‌هاي سنگين مي‌شود

همچنين فريده غيرت وكيل پايه يك دادگستري در رابطه با شروط ضمن عقد گفت: در حين عقد زوجين مي‌توانند شروطي را براي خودشان قائل شوند و قرار دادن اين شروط‌ براي زوجين كه سند ازدواج را امضاء مي‌كنند در حكم قانون است و لازم‌الرعايه و لازم‌الاجرا نيز است.در خصوص ازدواج با توجه به اينكه طلاق حق مسلم مرد است و زن دراين مورد حقي ندارد، مگر در مواردي كه عيوب قانوني و يا مسائل و مشكلات قانوني وجود دارد و زن مي تواند آنها را به دادگاه ثابت كند و تقاضاي طلاق كند.خانم غيرت نيز در گفت‌وگو با «قانون» توضيح داد : در چنين شرايطي شروط ضمن عقد به كمك خانم‌ها مي‌آيد مثلا حق طلاق زن كه اگر در سند نكاح قيد شود زن از طرف مرد وكيل و وكيل در توكيل است كه بتواند همان‌طور كه مرد مي‌تواند حق طلاق همسرش را داشته باشد زن هم به محاكم مراجعه و خودش را مطلقه كند.البته بعضي از شروط كمك به تحكيم مباني خانوادگي كرده و باعث دوام و بقاي زندگي مي‌شود (مثل شرط حضانت فرزند، مسافرت خارج از كشور و شرط شغل و يا حق طلاق) كه در مورد حق طلاق مي‌توان گفت كه زن احساس مي‌كند شرايط و وضعيت مشابه مرد را داراست و مي‌تواند از امكاناتي كه مرد برخوردار ا ست برخوردار شود. امتياز ديگري كه اين كار دارد مانع قرار دادن مهريه‌هاي سنگين مي‌شود. مهريه‌هاي سنگيني كه خانواده‌ها بدون توجه به وضعيت مرد قرار مي‌دهند واين مويد‌آن است كه خانم تأميني ندارد و با مهريه براي خودش ايجاد تأمين مي‌كند. دادن حق طلاق به زن، زن را در شرايط مساوي با مرد قرار‌داده و لزومي براي تعيين مهريه‌هاي سنگين وجود ندارد.اين حقوقدان در موردبعضي از شروط كه مناسب نيستند، گفت: شرط‌هايي مثل شرط مسكن به عقيده من، زن و مرد بايد با توافق مسكن‌شان را انتخاب كنند و اگر قرار باشد با ناراحتي و نفاق مسكن انتخاب شود ايجاد ناراحتي و كدورت مي‌كند و اين شروط بهتر است قيد نشود و شروطي كه طبق صراحت قانون خودشان بر مبناي عمل باطل و عمل لغوي باشد شروط باطل است و چون اين شرط‌ها باطل هستند قرار دادن آنها حين عقد صحيح نيست و قابل اجرا نيست، البته عقد را باطل نمي‌كنند.

تخطي از شروط ضمن عقد بايد در دادگاه اثبات شود

غيرت در پاسخ به اين سوال كه چرا در صورت تخطي از شروط ضمن عقد فقط حق طلاق مطرح مي‌شود، گفت: چون اصولا حق طلاق با مرد است، طبيعي است براي خانمي كه طرح دعوي مي‌كند در اينجا بحث طلاق مطرح بوده و قانون فقط حق طلاق را براي مرد نظر گرفته است مثلا خانمي كه همسرش معتاد است و به دادگاه مراجعه مي‌كند قانون دو راه پيش پاي خانم قرار مي‌دهد يك اينكه با اين مرد به زندگي‌اش ادامه بدهد يا اينكه بحث طلاق مطرح شود.به غير از اين دو، راه ديگري وجود ندارد وتنها راهكار قانون همين مسئله است.« غيرت » در مورد انواع شروط ضمن عقدگفت: يك دسته‌آن شروطي هستند كه در سند نكاح قيد شده و زوجين بايد آنها را امضا كنند كه در صورت تخطي بايد بتوانند به دادگاه اثبات شوند. مثلا در مورد اعتياد همسر بايد زن به دادگاه اثبات كند شوهرش معتاد است يا در مورد محكوميت يا عدم پرداخت نفقه از طرف زوج، زوجه بايد به دادگاه وجوداين مواردرا اثبات كند.

شروط ضمن عقد باعث دوام زندگي مي‌شود

اما شروطي كه خود زوجين در سند ازدواج قيد مي‌كنند نياز به اثبات ندارد و يك حقي است كه به خانم‌ها داده شده و مي‌توانند اعمال كنند و اجراي آن هيچ مشكلي را در بر ندارد. مثل حق طلاق كه ضمانت اجرا دارد و قابل اجرا هستند. در صورت تخطي، زن بايد به دادگاه ثابت كند چون زن با استناد به آن تخطي از شوهرش جدامي شود و به استناد آن مرد را طرد مي‌كند.فريده غيرت در خاتمه خاطر نشان كرد: من شخصا معتقد به قراردادن شرط ضمن عقد هستم البته نه همه شروط. حق طلاق، حق حضانت فرزند كه خيلي مفيد است كه خيلي از فقها به آن معتقد هستند. خودم از حضرت امام (س) شنيدم كه فرمودند: «حالا كه زن‌ها حق طلاق ندارند مي‌توانند با گذاشتن شروط ضمن عقد، اين حق را در هنگام عقد براي خودشان قائل شوند» و اين شروط باعث دوام زندگي مي‌شود اميدواريم با فرهنگ سازي در اين زمينه بتوانيم اين مسئله را در جامعه جا بيندازيم ومردها از اين شروط هرا‌سي نداشته باشند.