ناصر تکمیل‌همایون
استاد فقید «دکتر عبدالحسین زرین‌کوب» فزون بر دارا بودن فضل و دانش و ادب، یکی از استادان با فضیلت و اخلاق و متعهد به انسانیت و وفادار به مواریث و ارزش‌های ملی بود و همواره از صفت‌های نکوهیده قرابت به ضرورت‌های ناسالم و فریفته‌شدن به رسوم آن دوری می‌کرد و تا آنجا که نگارنده در برخوردهای با آن بزرگوار دریافت کرد، پایبندی او به اصول و بنیادهای فکری مورد پذیرفتنش بود که به دور از خوشایندبودن یا خوشایند شدن این و آن، وی را ممتاز می‌کرد. دفعاتی چند با روان شاد «داریوش فروهر» در محضرش بودیم هر دوی آن بزرگواران به یکدیگر علاقه‌مند بودند یکی در پایگاه علم تاریخ و دیگری در پاسداری ارزش‌های علم و دستاوردهای تاریخ و هر دو در دفاع از استقلال ایران و ستیزه با استبداد به هر شکل و منظر، هر دو هم‌اندیش و همگام در دو سنگر متفاوت و در یک راستای مستقیم. یاد دارم و چندین بار از دوست صادق و دیرین «دکتر محمود امامی نایینی» شنیدم و استاد عزیزمان «دکتر محمدابراهیم باستانی‌پاریزی» (دامه‌‌اقباله‌العالی) شاهد و هم‌اندیش با استاد زرین‌کوب بودند که در مجالس مباحثات و تصمیم‌گیری‌های فرهنگی یونسکو در پاریس چگونه از متعلقات فرهنگی مردم سرزمین‌های آسیای مرکزی (ماوراء‌النهر) به جهان فرهنگی ایران دفاع می‌کرد و چه زیبا سیمای تاریخی و فرهنگی ایران زمین و وحدت و تمامیت ارضی و تحولات ارضی و تحولات تاریخی آن را ترسیم می‌فرمود. وی خاستگاه ارضی، ادبی و هنری داشت اما به دلیل استعدادهای ذاتی تاریخ‌پژوهی و معرفت به منابع و مآخذ فارسی و عربی و دانستن زبان‌های خارجی و سفرهای علمی و تعلیماتی به اروپا (دانشگاه سوربن) و آمریکا (دانشگاه پرینستون)، در مسیر شناخت علمی و نقادی تاریخ‌نگاری شرقی و غربی قرار گرفت و با دانش‌هایی چون جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، اقتصاد، سیاست و جغرافیای انسانی آشنایی یافت و تاریخ را بر پایه مبنای علوم اجتماعی و اسلامی، قابل تحلیل و تبیین کرد. به گمان نگارنده کتاب تاریخ در ترازو که نزدیک 40سال از نگارش آن گذشته، هنوز برای دانشگاهیان می‌تواند مورد استفاده علمی قرار گیرد و مباحثی که در ملل و نحل و کلام و عرفان و تصوف توسط آن زنده‌نام به رشته تحریر درآمده، نشان‌دهنده وسعت و عمق آگاهی استاد است. کتاب «روزگاران»؛ تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی که یک ربع قرن از تالیف آن گذشته و بیش از چهاربرابر به علیه طبع آراسته شده به‌گونه سند ارزشمندی درآمده که هر ایرانی فرهیخته برای شناخت خود و جامعه و فرهنگ و گذشته‌های فرهنگی و اجتماعی خود و نیز آشنایی انواع پیروزی‌ها و شکست‌ها و تحولات تاریخی سرزمینی که در آن، او و نیاکانش زیسته‌اند، آموزندگی جاودانه یافته و هنرمندی و دانشمندی دکتر «عبدالحسین زرین‌کوب» را در معرض شناخت قرار داده است و به گونه حلقه‌ای زرین وی را در زنجیره تابناک تاریخ‌شناسان و تاریخ‌نگاران جهان ایرانی جای داده و نامش را جاودانه ساخته است.
«چنین کنند بزرگان که کرد باید کار»
روزنامه بهار 27/12/91